Wat is rouwen?
Afscheid nemen van iemand die je dierbaar is doet erg veel pijn en maakt verdrietig.
Rouwen om een verlies is een ingrijpend gebeuren. Je kan er niet omheen. Het raakt je in je hele wezen.
Het kan je gedachten, je gevoelens en je gedrag grondig overhoop halen.
Het maakt je ook heel erg kwetsbaar. Je kan er zo moe van zijn.
De mensen uit onze omgeving weten niet altijd goed hoe daar mee om te gaan.
Al te vlug wordt verwacht dat je weer meedraait in het gewone leven.
Als rouwende heb je dan ook vaak het gevoel dat je er helemaal alleen voor staat. Het is alsof niemand je kan helpen.
Ieder mens rouwt om zijn eigen unieke wijze.
Manu Keirse over rouwen in coronatijden…
Rouwen is door de coronacrisis nog wat persoonlijker en eenzamer geworden dan het al vaak was. Wij vroegen rouwexpert Manu Keirse naar zijn visie.
Verborgen verdriet
Afscheidsplechtigheden en begrafenissen worden in beperkte familiekring gehouden, gedachtenisvieringen worden ‘ergens’ in de toekomst georganiseerd; dat lezen we deze dagen overal in de overlijdensberichten. We vinden het evident in de context van de voorgeschreven maatregelen, maar achter deze berichten zit meer verdriet verborgen dan we ons realiseren.
De dood wacht niet tot de maatregelen voorbij zijn
De omstandigheden waarin de laatste levensdagen van de overledene zijn verlopen, lezen we in zo’n bericht niet. Woonzorgcentra laten geen bezoek toe, ook ziekenhuizen zijn slechts beperkt toegankelijk. Enkele zeer dichte familieleden zijn vaak de enigen die nog toegelaten worden. Thuissituaties zijn vaak niet veel beter: mensen sterven eenzamer dan anders, hun zorgverstrekkers doen hun uiterste best om bij hen te zijn terwijl ze onder zeer hoge druk staan.
Een naaste vriend van de persoon kan daardoor niet bij de laatste dagen en ultieme afscheidsmomenten aanwezig zijn, terwijl daarbij vaak een bijzonder licht op de levensgeschiedenis wordt geworpen.
Het zijn momenten die je anders je leven lang in je herinneringen bewaart
Onze maatschappij draagt vriendschap hoog in het vaandel, maar een goede vriend die veel van zijn leven met de persoon deelde, verliest wellicht deze momenten. 
Tout est grâce – M. Ciry, 1966, olieverf op schilderdoek, 154 cm op 111 cm. © BKK – M. Ciry
Afscheid nemen in beperkte kring
Afscheidsvieringen worden momenteel verplicht in beperkte kring georganiseerd met slechts een klein aantal aanwezigen en genoeg afstand tussen iedereen. Wie mag op de dienst aanwezig zijn en wie niet? Hoe kan je je persoonlijk meeleven vormgeven vanop anderhalve meter afstand? Is het beter om de dienst uit te stellen tot een later tijdstip?
Een afscheidsviering is een maatschappelijk gebeuren, een ritueel dat in alle culturen bestaat. Het wil persoonlijk verdriet een publieke erkenning geven. Het is een eerste stap naar nieuwe verbondenheid en vergemakkelijkt de verdere contacten. Je moet die stap niet alleen zetten, maar je bent een schakel in een gemeenschappelijk gebeuren. Het is ook een kans om je emoties te delen met anderen.
Rouwen is een sociaal gebeuren
Toch is de overleden persoon in een uitvaart niet lijfelijk aanwezig. De uitvaartviering is er vooral voor de levenden en niet voor de doden. Je kan mensen helpen om nog allerlei zaken uit te spreken tegen de overledene.
De eenzaamheid die veel mensen in verdriet in andere omstandigheden ook al meemaken, is nu maatschappelijk voorgeschreven. Ze rouwen nu vaak alleen of met hun gezin. Het is nooit gemakkelijk om bij iemand op rouwbezoek te gaan, maar nu missen we het wel omdat we onze solidariteit niet kunnen tonen. Als je niet op de uitvaart kan zijn, kan je toch intens aanwezig zijn door een brief te schrijven naar de familie in rouw of – voor de digitale generatie – een attente boodschap te posten op sociale media. Schrijf over je herinneringen aan de persoon, hun engagementen, hoe ze je geraakt hebben. Het respect dat je zo betuigt aan de overledene is voor de nabestaanden vaak een hart onder de riem.
Rouwen in quarantaine
Rouwen is nu nog moeilijker dan anders, maar Manu Keirse geeft ons enkele tips voor wat we wel kunnen doen vanuit quarantaine:
- Wanneer je wel aanwezig kon zijn in de laatste ogenblikken van het leven, schrijf dan de indrukken van die momenten neer om ze later te delen met anderen die die kans niet hebben gehad. Je kunt ook een boodschap van de stervende doorgeven aan de familie en vrienden die er niet bij konden zijn of omgekeerd. Vier belangrijke zaken zijn van grote waarde: “sorry”, “ik vergeef je”, “ik dank je”, “ik hou van je”.
- Organiseer met de nabestaanden later een herdenkingsmoment. Die herdenking zal zich ook kunnen verfijnen tot een treffend eerbetoon in de tijd die intussen verstrijkt. De genodigden kunnen gevraagd worden om een herinnering neer te pennen en die in een gesloten omslag mee te brengen. Achteraf kunnen de nabestaanden duurzame verbondenheid voelen terwijl ze de boodschappen lezen.
- Besef als bezoeker dat er geen magische formule is om de pijn van het gemis weg te nemen, ondanks je luisterende aanwezigheid en je attente zorg. Probeer niet op te beuren of raad te geven, maar laat gebeuren wat er gebeurt. Door mensen in verdriet te willen richten op het positieve geef je de boodschap dat je hun pijn niet erkent.
- Veel slachtoffers van het coronavirus zijn mensen op oudere leeftijd, die al een wankele gezondheid hadden. Kijk niet naar de leeftijd van de persoon die is gestorven, maar naar de leegte in het leven van de mensen die er nog zijn.
- Adequate hulp kan je meten in termen van respect, zorg, eerlijkheid en je capaciteit om echt te luisteren en present te blijven bij hevige emoties. Dit vraagt in de eerste plaats om ‘intensiteit’ van aanwezigheid. Het betekent dat je ‘getuige’ bent van hun verdriet in plaats van de richting te willen bepalen en er onmiddellijk iets aan te willen doen. Getuige zijn betekent meer observeren dan doen, meer luisteren dan spreken en meer volgen dan leiden. Zo bevestig je de waardigheid en de autoriteit van de persoon in verdriet. Troosten is geen dam opwerpen tegen het verdriet, maar juist een bedding waarin het verdriet mag stromen.
- Ten slotte: voor velen is het moeilijk hun weg te vinden doorheen het verdriet, en mensen die willen helpen willen het wel goed doen, maar hebben zo weinig over verlies en verdriet geleerd. Het kan helpen als je mensen iets te lezen geeft over verlies en verdriet of als je er zelf iets over leest. Twee suggesties: ‘Vingerafdruk van verdriet. Woorden van bemoediging’, en ‘Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener’.
Wie is nu Manu Keirse?
Manu Keirse is emeritus hoogleraar aan de Faculteit Geneeskunde van de KU Leuven, en emeritus hoogleraar deeltijds aan de Benelux Universiteit in Eindhoven en nog steeds docent aan het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen van de Odisee Hogeschool. Van 1999 tot 2003 was hij kabinetschef op het ministerie van Volksgezondheid. Sinds 2010 is hij adviseur van de Belgische bisschoppen voor het uitbouwen van een herstelbeleid voor slachtoffers van seksueel misbruik en hun verdere opvang.
Van zijn boeken over verlies en verdriet werden ondertussen al honderdduizenden exemplaren verkocht. Ze worden vaak als geschenk gegeven aan mensen in verdriet. De open manier waarop de boeken omgaan met het taboe van de dood zorgt ervoor dat veel mensen ze waarderen. De boeken werden zo in 2006 al bekroond met de Feniksprijs, omdat ze in Polen de dood uit de taboesfeer hebben gehaald. In 2019 kreeg hij het ereteken van de Vlaamse regering omdat hij Vlaanderen leerde rouwen.
Bron: Bisdom Brugge – Michiel Van Mulders.
De Kerk wil nu staan waar ze moet staan: tussen het kruis en de verrijzenis, met troost en bemoediging, nauw verbonden met al wie zich inzet om het virus onder controle te krijgen.
Bisschop Johan Bonny
